Bepushtlik – bu butun dunyo bo’ylab ko’plab juftliklar duch keladigan murakkab tibbiy muammo. Ankalife ayollar salomatligi va EKU markazida diagnostika va bepushtlikni davolashda zamonaviy yondashuv, tibbiyotning so’nggi yutuqlariga va mutaxassislarimizning ko’p yillik tajribasiga asoslangan holda bepusht oilalarga xizmat ko’rsatiladi.
Agar juftlik fertil yoshda va kontratseptsiya vositalarni qo’llamasdan 12 oy davomida muntazam jinsiy hayot kechirsa va homiladorlik bo’lmasa, bepushtlik tashxisi qo’yiladi. Farzand ko’rish imkoni yo’qligi ikkala sherikka ham juda salbiy psixoemotsional ta’sir ko’rsatadi.
Birlamchi va ikkilamchi bepushtlik farqlanadi.
- Birlamchi — homiladorlik biron marta sodir bo’lmagan (ayollarda tug’ma ginekologik anomaliyalar yoki ginekologik kasalliklar asoratlari , erkaklarda tug’ma va orttirilgan bepushtlik);
- Ikkilamchi — birinchi muvaffaqiyatli homiladorlikdan so’ng takror urug’lantirish sodir bo’la olmaslik, mutlaq yoki nisbiy bo’lishi mumkin.
Ayollar jinsiy sohasi fiziologiyasi va patofiziologiyasi tadqiqlariga bag’ishlangan ayrim manbalarda, bepushtlik tushunchasi quyidagi turlari bilan to’ldiriladi:
- Fiziologik. Erta yoshlarda (balog’atga yetishdan oldin) va post-klimaktik (menopauzadan keyin) davrda bepushtlik normal deb hisoblanadi.
- Vaqtinchalik. Uzoq muddatli stress, organizmning kasallikdan keyingi yoki kasallik davridagi zaifligi natijasida. Shuningdek, ba’zi mutaxassislar laktatsion amenoreya — muntazam emizishning boshlang’ich davrida ovulyatsiyaning tormozlanishini ham vaqtinchalik bepushtlik deya hisoblashadi.
Agar bemorga «mutlaq bepushtlik» tash
- Agar bemorga «mutlaq bepushtlik» tashxisi qo’yilgan bo’lsa, homiladorlik mumkin emas. Bu jinsiy organlarning anomaliyalari bilan bog’liq (masalan, bachadon yoki tuxumdonlarning yo’qligi). Ayollar jinsiy a’zolarini butun yoki qisman olib tashlanishi, jarrohlik aralashuv natijasi hisoblanadi.
Nisbiy bepushtlikda esa davolanishni o’z vaqtida boshlash va reproduktiv texnologiyalardan foydalanish bilan vaziyatni tuzatish va kutilgan homiladorlikka erishish mumkin.
Bepushtlik sabablari ayollar va erkaklar sog’lig’i bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Shuning uchun, ayollar, erkaklar va kombinasiyalangan bepushtlikni ajratib ko’rsatishadi, bunda ikkala juftlikda ham muammolar mavjud. Ayollarda bepushtlikning ko’plab etiologik omillari mavjud. Bundan tashqari, noma’lum tabiiy kasalliklar mavjud. Ayollarda bepushtlikning kelib chiqish sabablariga ko’ra quyidagi turlari farqlanadi.
- Trubno-peritoneal. Agar bachadon naylarining o’tkazuvchanligi buzilgan bo’lsa, bachadon naylariga bog’liq bepushtlik deyiladi. Peritoneal shakl tuxumdonlarning bachadon va tuxumdonlar orasida harakatlanishida to’siq mavjudligini ko’rsatadi.
- Gormonal. Bunday holatda ayolda ovulyatsiya sodir bo’lmaydi, chunki follikula yetilmasligi yoki o’z vaqtida yorila olmasligi sabab bo’ladi. Anovulyatsiya gipotalamus va gipofizning shikastlanishi, tuxumdonlar polikistozlari, neoplaziyalar yoki tuxumdonlarning yallig’lanish kasalliklari, prolaktinning ortiqcha ishlab chiqarilishi, progesteronning yetarli bo’lmagan sekretsiyasi natijasida boshlanishi mumkin.
- Bachadon. Ushbu shakldagi bepushtlikka bachadon nuqsonlari olib keladi. Tug’ma – bachadon gipoplaziyasi, ikki shohli, egarsimon shakli, bachadon bo’shlig’ida to’siqning mavjudligi kabi anomaliyalar. Orttirilgan – yaxshi va yomon sifatli o’smalar, chandiqlar, operatsiyalar natijalari asoratlari.
- Endometrioz fonida bepushtlik. Bepushtlikdan aziyat chekayotgan bemorlarning deyarli uchdan birida shifokorlar aynan ushbu shaklni aniqlaydilar. Endometrioz o’zgarishlariga uchragan tuxumdonlar va bachadonlar maydoni tuxumdonning bachadon bo’shlig’iga kirish imkonini bermaydi.
- Immun. Ayol organizmida erkak jinsiy hujayralarga yoki embrionga qarshi antitanachalar ishlab chiqarilganda yuzaga keladi.
- Noma’lum. Statistikaga ko’ra, bepushtlikning taxminan 15% holatlari noma’lum etiologiyaga ega.
Erkaklar bepushtligini asosiy sabablarni ko’rib chiqamiz:
Endokrin sabablar
Endokrin bepushtlik gormonal fon buzilishi bilan bog’liq bo’lib, bu urug’ ishlab chiqarishni kamaytirishi mumkin. Erkaklar fertilitetiga ta’sir qiluvchi asosiy endokrin kasalliklar quyidagilardan iborat:
- Gipogonadotropik va gipergonadotropik gipogonadizm: gipofizning gonadotropik gormonlar ishlab chiqarishi buzilishi
- Giperprolaktinemiya: prolaktin darajasining oshishi
- Gipotiroidizm va gipertiroidizm: qalqonsimon bezning funksiyasi buzilishi, bu gormonal muvozanat va spermatogenezga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Obturatsion sabablar
- Moyak qo’shimchasining yallig’lanishi (epididimit): infeksion yallig’lanish, bu esa chandiq paydo bo’lishi va obstruktsiyaga olib kelishi mumkin.
- Tug’ma semen kanalining yo’qligi: reproduktiv organlarning rivojlanish anomaliyasi.
- Prostatit: prostata bezining yallig’lanishi, bu esa semen chiqarish yo’llarini bloklashi mumkin.
Immunologik sabablar
Immunologik bepushtlik kamroq uchraydi, taxminan 10% hollarda, va o’z spermatozoidlariga qarshi antitelalar ishlab chiqarilishi bilan bog’liq. Bu spermatozoidlarning harakatchanligini va urug’lantirish qobiliyatini kamaytiradi.
Genetik sabablar
Genetik anomaliyalar sperma ishlab chiqarish va sifatiga sezilarli darajada ta’sir qilishi mumkin. Asosiy genetik sabablar quyidagilardan iborat:
- Klinefelter sindromi (47,XXY): qo’shimcha X-xromosomasi mavjudligi, bu esa gipogonadizm va azoospermiyaga olib keladi.
- Y-xromosomaning AZF sohasidagi mikrodelesiyalar: spermatogenez uchun javob beruvchi AZF sohasidagi buzilishlar.
- Kistoz fibroz: CFTR genidagi mutatsiyalar, bu esa semen chiqarish yo’llarining obstruktsiyasiga olib kelishi mumkin.
Yallig’lanish kasalliklari
Infeksion kasalliklar, masalan, xlamidioz, gonoreya va boshqalar reproduktiv organlarga zarar yetkazishi va fertilitetni kamaytirishi mumkin. Bu infeksiyalar moyaklar, moyak qo’shimchalari va prostata bezida yallig’lanish jarayonlarini keltirib chiqarishi mumkin.
Anatomik anomaliyalar
Tug’ma va orttirilgan jinsiy organlarning anatomik nuqsonlari spermaning normal chiqarilishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Bunday anomaliyalarga quyidagilar kiradi:
- Kriptorxizm: moyaklar tushmaganligi, bu esa spermatogen epiteliyga zarar yetkazishi mumkin.
- Gipospadiya: uretraning tashqi teshigining anormal joylashishi, bu esa eyakulyatsiyani qiyinlashtirishi mumkin.
Psixologik sabablar
Psixologik bepushtlik emosional va psixologik omillar bilan bog’liq bo’lib, ular jinsiy funksiyaga ta’sir qilishi mumkin. Bunday omillarga quyidagilar kiradi:
- Stress va asabiylik: surunkali stress va asabiylik gormonal muvozanat va erektil funksiyaga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
- Psixologik komplekslar: masalan, «tanqid» kompleksi yoki infantilizm, erkakning otalik qilishga tayyor emasligi.
Hayot tarzi va tashqi omillar
Chekish, alkogol va giyohvand moddalar iste’moli, noto’g’ri ovqatlanish va toksik moddalar ta’siri sperm sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Zararli odatlar va atrof-muhitning noqulay omillari fertilitetni kamaytirishi mumkin.
Comments are closed