Bepushtlik  Belgilari

Bepushtlikning asosiy belgilari — bu bir yil davomida muntazam urinishlarga qaramay homilador bo’la olmaslikdir. Boshqa umumiy belgilarga quyidagilar kiradi: erkaklarda ereksiya yoki eyakulyatsiya buzilishlari, moyaklarda og’riq yoki shish, urug’ sifati va miqdorining pasayishi; ayollarda esa hayz siklining buzilishi, og’riqli hayz ko’rish, jinsiy istakning o’zgarishi va sababsiz vazn ortishi yoki yo’qolishi bo’lishi mumkin. 

Homiladorlikning sodir bo’lmasligi bepushtlikning asosiy belgisidir. Umuman olganda, boshqa aniq alomatlar bo’lmasa-da, bu holatdan aziyat chekayotgan ayolda tartibsizlik yoki hayz ko’rishi mumkin.

Ko’pgina hollarda, juftliklar hech qanday davolanishsiz homilador bo’lishlari mumkin.

Ayol bepushtligi nima?

Ayollarda bepushtlik – bu reproduktiv tizimning kasalligi bo’lib, 12 oy yoki undan ko’proq vaqtdan so’ng homiladorlikning klinik ko’rinishiga erisha olmaslik, fertil erkak sherik bilan muntazam himoyalanmagan jinsiy aloqada bo’lish bilan tavsiflanadi.

Ayollardagi  asosiy  belgilar:

• Hayz siklining o’zgarishi: Hayz ko’rishning muntazam emasligi yoki o’zgarishi.
• Og’riqli hayz ko’rish: Hayz ko’rish vaqtida kuchli og’riq paydo bo’lishi.
• Sababsiz vazn ortishi yoki yo’qolishi:  birdan  semirish  yoki  ozish.
•  Gormonal o’zgarishlar:  gormonlar  ishlab  chiqarilishining  buzilishi

Ayollarning bepushtligining aniqlanishi mumkin bo’lgan omillari orasida: gormonal yoki endokrin buzilishlar, hayz ko’rish yoki ovulyatsiya buzilishi, tubal anomaliyalar, bachadon bo’yni yoki bachadon buzilishlari, jinsiy disfunktsiyalar va tug’ma anomaliyalar keng tarqalgan.

Ayollar ma’lum miqdordagi tuxum bilan tug’iladi. Ayolning yoshi ulg’aygan sari tuxumlarning sifati va soni pasayadi. Homilador bo’lish ehtimoli 3 yoshga to’lgandan keyin har yili 5% dan 30% gacha kamayadi. Fertillikning pasayishi 40 yoshdan keyin ko’proq namoyon bo’ladi.

Fallopiy naychasining shikastlanishi:

Fallopiy naychalari tuxum  hujayrani tuxumdonlardan bachadonga  o’tkazish  vazifasini  bajaradi. Fallopiy naychalarining shikastlanishi tos a’zolarining infektsiyalari operatsiyalari tufayli chandiq hosil bo’lishining natijasi bo’lishi mumkin.

Gormonal sabablar:

Ovulyatsiya bilan bog’liq muammolar gormonal sabablarga ko’ra yuzaga kelishi mumkin. Anormal gormonal faollik ovulyatsiya jarayonining normal ishlashiga to’sqinlik qilishi mumkin.

Bachadon anomaliyalari:

Bachadonning g’ayritabiiy anatomiyasi, poliplar va miomalarning mavjudligi ayolning bepushtligiga olib kelishi mumkin.

Bachadon bo’yni kasalliklari:

Bachadon bo’yni bilan og’rigan ba’zi ayollar va jarrohlik amaliyotini o’tkazgan ayollar bepushtlikka ega bo’lishi mumkin, chunki sperma bachadon bo’yni kanalidan o’tolmaydi.

Erkaklar bepushtligi

Butunjahon sog’liqni saqlash tashkiloti (BSST) ma’lumotlariga ko’ra, dunyo bo’ylab juftliklarning taxminan 15-20% bepushtlik muammosi bilan duch keladi, bunda 40-50% holatda sabab erkaklar bepushtligi hisoblanadi. O’z vaqtida diagnostika va to’g’ri davolash muvaffaqiyatli homiladorlik imkoniyatini sezilarli darajada oshirishi mumkinligini ta’kidlash muhimdir.

Diagnostika

Erkaklar bepushtligini diagnostika qilish — bu anamnez yig’ish, fizik ko’rik va laboratoriya tekshiruvlarini o’z ichiga olgan kompleks jarayon. Diagnostikaning maqsadi bepushtlik sabablarini aniqlash va samarali davolash rejasini ishlab chiqishdir.

Anamnez yig’ish

• Kasallik tarixi: Shifokor surunkali kasalliklar, o’tkazilgan infeksiyalar va travmalar haqida ma’lumot yig’adi.
• Hayot tarzi: Zararli odatlar (chekish, alkogol va giyohvand moddalar iste’moli), ovqatlanish, jismoniy faollik darajasi va stress omillari baholanadi.
• Reproduktiv tarix: Oldingi homiladorliklar, homilador bo’lish muammolari, jinsiy disfunktsiyalar va jinsiy faoliyat haqida ma’lumot olish muhim.
• Dori vositalari: Shifokor bemor qabul qilayotgan dori vositalarini aniqlaydi, chunki ba’zi preparatlar fertilitetga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.

Jinsiy organlarni fizik ko’rikdan o’tkazish

• Moyaklar ko’rigi: Shifokor moyaklarning hajmi, shakli va konsistensiyasini tekshiradi, mumkin bo’lgan anomaliyalarni aniqlaydi.
• Penis va uretra ko’rigi: Jinsiy olat va uretraning holati anomaliyalar bor yoki yo’qligini baholanadi.
• Prostata bezini palpatsiya qilish: Prostata bezining holatini baholash uchun to’g’ri ichak orqali amalga oshiriladi.

Erkaklardagi  asosiy  belgilar:

• Reproduktiv muammolar: Ereksiya yoki eyakulyatsiya buzilishlari.
• Moyakdagi og’riq: Moyaklar sohasida og’riq, shish yoki noqulaylik paydo bo’lishi.
• Urug’ sifati: urug’ miqdori yoki sifati pasayishi.
• Gormonal o’zgarishlar:  tana va yuzdagi sochlarning kam o’sishi.

Laboratoriya va instrumental tekshiruvlar

1. Sperma tahlili (spermogramma):
   1. Erkaklar bepushtligini diagnostika qilishning asosiy usuli. Sperma miqdori, harakatchanligi va morfologiyasi baholanadi.
   1. Ko’rsatkichlar: Normozoospermiya (normal ko’rsatkichlar), oligozoospermiya (sperma miqdorining kamligi), astenozoospermiya (spermatozoidlarning kam harakatchanligi), teratozoospermiya (anomallik shakllarning yuqori foizi), azoospermiya (ejakulyatda spermatozoidlarning yo’qligi).
2. Gormonal tekshiruvlar:
   1. Testosteron: Erkak jinsiy gormonining asosiy ko’rsatkichi, spermatogenezga ta’sir qiladi.
   1. FSH (folikulostimullovchi gormon): FSH darajasi moyaklarning funksional holatini ko’rsatadi.
   1. LH (lyuteinizatsiyalovchi gormon): Testosteron ishlab chiqarilishini tartibga solishda muhim.
   1. Prolaktin: Yuqori darajadagi prolaktin giperprolaktinemiyaga ishora qilishi mumkin.
   1. Estradiol: Yuqori darajadagi estradiol gormonal disbalanslarga ishora qilishi mumkin.
3. Moyaklar ultratovush tekshiruvi:
   1. Ultrasonografik tekshiruv moyaklar, moyak qo’shimchalari va semen chiqarish yo’llarining holatini baholashga imkon beradi.
   1. Qo’llanilishi: Varikotseleni aniqlash, kista va boshqa anomaliyalarni aniqlash.
4. Genetik testlar:
   1. Fertilitetga ta’sir qiluvchi genetik anomaliyalarni aniqlash uchun testlar.
   1. Qo’llanilishi: Xromosoma anomaliyalarini aniqlash uchun kariotipirovka qilish, Y-xromosomaning mikrodelesiyalari, kistoz fibrozga shubha qilinganda CFTR genidagi mutatsiyalar.
5. Infektsiyalarni aniqlash testlari:
   1. Jinsiy yo’l bilan o’tadigan infektsiyalarning mavjudligini aniqlash.
   1. Qo’llanilishi: Xlamidioz, gonoreya, mikoplazmoz, ureaplazmoz va boshqa infektsiyalarni test qilish.
6. Moyak biopsiyasi:
   1. Moyak to’qimasini mikroskopik tekshiruv uchun olish. Kamdan-kam hollarda tayinlanadi.
   1. Qo’llanilishi: Azoospermiyada spermatogenezni baholash, moyak to’qimasida spermatozoidlarning mavjudligini aniqlash.
7. MAR-testi (Mixed Antiglobulin Reaction Test):
   1. Antisperm antitelalarining mavjudligini aniqlash.
   1. Qo’llanilishi: Immunologik bepushtlikni aniqlash, antitelalar spermatozoidlarning normal funksiyasiga to’sqinlik qilganda.